Klimaatadaptieve combinaties

We moeten onze wijken aanpassen aan een veranderend klimaat. Tegelijk moet er in de wijk nog veel meer gebeuren om daadwerkelijk toekomstbestendig te worden. Hoe kunnen we deze opgaven aan elkaar koppelen? En wat levert dit op voor de mensen die in deze wijken wonen? Door middel van ontwerpend onderzoek ontwikkelden wij tien koppelkansen en tekenden die in voor een zestal veel voorkomende wijktypes in Nederland.

Klimaatadaptatie in de gebouwde omgeving

Het klimaat verandert. Ten opzichte van de start van het industriële tijdperk is er al een temperatuurstijging van ruim één graad. Deze temperatuurstijging heeft grote impact op onze gebouwde omgeving. De gebouwde omgeving krijgt te maken met drie extremen: extreme regenval, extreme droogte en extreme hitte. Deze extremen kunnen zorgen voor respectievelijk: wateroverlast, verzakkingen en een gezondheidsrisico voor bijvoorbeeld ouderen. Er is dus een noodzaak om onze gebouwde omgeving aan te passen zodat de gevolgen van de klimaatverandering beperkt blijven.

Programma van eisen van de gebouwde omgeving

Klimaatadaptatie is niet de enige urgente opgave voor de gebouwde omgeving. De gebouwde omgeving moet CO2 neutraal, gezond, inclusief voor mensen én dieren, groen divers, bereikbaar, vitaal, energie producerend etc. zijn. Om alle abstracte ambities te vertalen naar concrete uitgangspunten voor stedelijke ontwikkeling hebben wij het programma van eisen voor een toekomstbestendige gebouwde omgeving opgesteld. Dit programma van eisen vraagt ook om nieuwe functionaliteiten in de stad, de bouwstenen.

De noodzaak tot meekoppelen

De beschikbare ruimte in de gebouwde omgeving is schaars. De vraag is of alle bouwstenen horende bij het programma van eisen wel passen in bijvoorbeeld het straatprofiel. Naast een schaarste aan ruimte is er druk op de tijd, beperkte financiële middelen en een tekort aan kennis en arbeid. En het draagvlak om in de bestaande bebouwde omgeving werkzaamheden in de straat uit te voeren is broos. Zeker als voor iedere opgave apart in de ondergrond gewoeld moet worden.

Het schaalniveau van de wijk

Maar op welke schaal koppelen we deze opgaven aan elkaar? Wij hebben om verschillende redenen gekozen voor het schaalniveau van de wijk. Op het schaalniveau van de wijk ontmoeten de systeemkeuzes voor bijvoorbeeld de energietransitie de directie leefomgeving. Ook kun je wijken op basis van bouwjaar, dichtheid en typologie ook gaan categoriseren. Daardoor worden wijken op verschillende plekken in Nederland vergelijkbaar met elkaar. De ervaringen met een bloemkoolwijk uit Arnhem zouden best wel eens relevant kunnen zijn voor een bloemkoolwijk in Bergen op Zoom.

Tegelijk is iedere wijk zeer specifiek. De ondergrond, de ligging in de stad en de bevolking zijn nooit hetzelfde. Dat maakt ook dat voor iedere wijk een zelfde set principes zou kunnen leiden tot een andere uitwerking.

Voor dit onderzoek hebben we ons gebaseerd op de dertien wijkypes die de Hogeschool van Amsterdam heeft ontwikkeld voor het onderzoek Het Klimaat past ook in uw Straatje.

Slimme pakketjes

Hoe zoeken we naar koppelkansen in de wijk? De bouwstenen voor een toekomstbestendige wijk vormen de basis. Maar enkel het combineren van technische functionaliteiten is nog geen koppelkans. Een koppelkans, of slim pakket van bouwstenen, moet altijd iets bijdrage aan de leefomgevingskwaliteit van een wijk. Alleen dan neemt het draagvlak en daarmee de slagingskans voor een koppelkans toe.

Tien pakketjes voor zes wijktypes.

We hebben een selectie van zes wijktypes gemaakt. Van deze wijktypes weten we dat ze met één of meerdere urgente opgaven te maken hebben. Denk hierbij aan herstructurering, sociaal-maatschappelijke opgaven, verduurzaming of verdichting. Voor deze zes wijktypes hebben we tien slimme pakketjes ontwikkeld. Deze combinaties van een adaptatiemaatregel, een andere technische werking én een bijdrage aan de leefomgevingskwaliteit leveren per wijktype een andere oplossing, business case en ruimtelijk voorstel op. Uiteraard is niet ieder pakketje in ieder wijktype even relevant maar de bijna vijftig voorstellen laten zien dat er veel koppelkansen zijn. Veel van de koppelkansen kunnen in de openbare ruimte gemaakt worden, bijvoorbeeld door een integrale aanpak van straten, zowel onder- als bovengronds.

Ook burgers kunnen werken aan koppelkansen door collectief maatregelen te nemen in tuinen en op daken. Ook zullen er hybride combinaties tussen publiek en privaat gaan ontstaan. De opslag van warmte, water, elektriciteit, auto’s en herbruikbaar (bouw)materiaal kan gecombineerd en gestapeld worden in een nieuw type iconische collectieve voorzieningengebouwen.