Polaroid Performance Factory

Hoe breng je nieuw leven op een oud fabrieksterrein? In 2008 kocht woningcorporatie Domijn het vijf hectare grote Polaroidterrein aan de rand van het centrum van Enschede. Volledige sloop en nieuwbouw met appartementen was beoogd, maar in de crisis waren de investeringsmogelijkheden beperkt. Ons team ontwikkelde een strategie om het gebied in kleine stapjes te verbeteren en publiek te maken. Zoals dit complex historisch is gegroeid zo kan deze Performance Factory ook in de toekomst blijven doorgroeien.

De transformatie van het gebied is niet een project met een duidelijk begin, een masterplan en een eind. Het is een open proces van continue natuurlijke transformatie, waar toevoegingen en veranderingen het gebied nu en in de toekomst blijvend vormen en veranderen. Vele verschillende gebruiksvormen hebben reeds een plek gevonden of potentiële gebruikers zijn in gesprek met de corporatie. Participanten zijn onder andere een Boulder gym, skatebaan, trampolines, kunsthal, de Nationale Reisopera, maar ook voedselbank, stadskeuken, werkplaats en kantoren.

Na winst van een door Archiprix georganiseerde prijsvraag in 2012 zijn wij vanaf 2013 tot en met de oplevering in de zomer van 2018 betrokken bij de organische doorontwikkeling van het terrein, zonder vast eindbeeld, volgens de analogie van het ‘tuinieren’. Om het gebied op een organische wijze te laten groeien reikt ons voorstel landschappelijke, stedenbouwkundige en architectonische transformatieprincipes aan. Deze principes sturen ontwikkelingen wanneer deze zich aandienen. Als heldere kaders zijn ze jarenlang leidend geweest.

Deze transformatie, als het tuinieren in een cultureel landschap, betekent dat het bestaande terrein én het gebouw bijna klinisch moet worden geanalyseerd. Welke elementen zijn van waarde, welke moeten worden behouden, welke gerestaureerd, waarop kan worden voortgebouwd en wat moet worden verwijderd? Deze analyse is voor zowel de gebouwen als voor het hele terrein uitgevoerd.

Daarnaast hebben we een tool bedacht om specifieke kwaliteiten van gebouwen te koppelen aan de behoeften van gebruikers. Hebben ze liever daglicht? Hebben ze een uitstalling naar de openbare ruimte nodig? Hoe zit het met grootte, isolatie en geluid? En, hoeveel willen ze betalen voor de ruimte en noodzakelijke verbeteringen? Dit maakt het een stuk eenvoudiger om de juiste locatie voor hun vraag te vinden. Het voorkomt ook mismatches die andere gebruikers in de toekomst uitsluiten.

De ontwerper vindt hierbij een nieuwe en langdurige betrokkenheid die verder gaat dan het afleveren van een eindbeeld. Het nieuwe proces vraagt (landschaps)architectonische en stedenbouwkundige strategie en lenigheid. De visie wordt waargemaakt door voortdurend onderhoud en transformatie en door een bemiddelende rol van het ontwerp in een veld van participanten en belangen. Door middel van continu snoeien, aanleggen en, naar aanleiding van ervaring, verbeteren wordt stapsgewijs en organisch nieuwe publieke waarde en kwaliteit gecreëerd.

Het plan Handboek voor de Kweek heeft de jury volledig weten te overtuigen met een degelijke en beheersbare strategie voor de organische ontwikkeling van het gebied. De metafoor van het tuinieren is op overtuigende wijze vertaald in instrumenten voor het ontwikkelen en beheren van zowel het landschap, als de bouwblokken en de architectuur.

Uit het juryrapport